Prawo kwestionowania istnienia wierzytelności przez pozwanego w sprawie ze skargi pauliańskiej

W obrocie prawnym funkcjonują tzw. prywatne tytuły egzekucyjne (akty notarialne zawierające oświadczenia dłużników o poddaniu się egzekucji czy też bankowe tytuły egzekucyjne) ułatwiające dochodzenie wierzycielom roszczeń, z pominięciem nierzadko długotrwałych i kosztownych procesów. Tytuły te po zaopatrzeniu w klauzule wykonalności w szybkim i tanim postępowaniu klauzulowym stanowią poważny instrument dla przyśpieszania windykacji należności z wykorzystaniem egzekucji sądowej.

Wydawać by się mogło zatem, iż posiadanie przez wierzyciela takiego tytułu powoduje obowiązek znoszenie przez dłużnika egzekucji sądowej nawet w sytuacji gdy kwestionuje on obowiązek świadczenia stwierdzony w tymże tytule. Tymczasem zarówno w doktrynie, jak i w judykaturze (orzeczenie Sądu Najwyższego z dnia 19 maja 1961 r., 1 CR 540/60, OSNCP 1963, nr 3, poz. 53) zwrócono jednakże uwagę na istotne różnice pomiędzy sądowymi tytułami egzekucyjnymi (wyroki, nakazy zapłaty, postanowienia), a w/w tytułami prywatnymi. Przykładowo, w powództwie skierowanym przeciwko prawomocnemu wyrokowi zaopatrzonemu w klauzulę wykonalności niedopuszczalne jest kwestionowanie istnienia obowiązku, gdyż w tym zakresie wyrok korzysta z powagi rzeczy osądzonej, natomiast w przypadku aktu notarialnego dłużnik egzekwowany może skutecznie podnosić nawet zarzut, że obowiązek świadczenia w ogóle nie powstał. Powyższa zasada znajduje zastosowanie również w sytuacji gdy wierzyciel korzysta z prywatnego tytułu egzekucyjnego wytaczając powództwo przeciwko osobie trzeciej o uznanie czynności prawnej z jej udziałem za bezskuteczną (art. 527 k.c. tzw. skarga pualiańska, Actio pauliana). Osoba trzecia może wówczas kwestionować istnienie wierzytelności korzystającej z ochrony nawet w sytuacji gdy dłużnik nie zwalcza tytułu w drodze powództwa przeciwegzekucyjnego. Jak wskazuje Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 10.08.2017 roku (sygn. akt I CSK 44/17) „Pozwany w sprawie zainicjowanej skargą pauliańską w razie uwzględnienie powództwa nie ma statusu dłużnika wobec wierzyciela, który wytoczył przeciwko niemu tę skargę. Przyjmuje się bowiem, że w takim przypadku jest zobowiązany jedynie do znoszenia egzekucji. Zatem osoba trzecia nie mogłaby kwestionować istnienia wierzytelności po stronie powoda, który wystąpił ze skargą pauliańską w drodze powództwa przeciwegzekucyjnego”. Z powyższego wynika wprost, iż nie można pozbawić pozwanego w sprawie ze skargi pauliańskiej możności podważenia istnienia jednej z przesłanek materialnoprawnych tego powództwa, jaką jest istnienie chronionej wierzytelności o ile wierzyciel dysponuje prywatnym tytułem egzekucyjnym nie zaś orzeczeniem pochodzącym od Sądu.